renesans
mieszczaństwo – warstwa dominująca (dramaty Szekspira)

romantyzm
Słowacki Juliusz „Kordian” (mieszczaństwo – ślepe uleganie wpływom)

pozytywizm
Balzak Honoré de „Ojciec Goriot” (mieszczaństwo – warstwa naśladująca styl życia arystokracji)
Prus Bolesław „Lalka” (mieszczaństwo – środowisko dorobkiewiczów, ludzi interesu)
Sienkiewicz Henryk „Potop” (mieszczaństwo – warstwa biernie nastawiona do spraw narodowowyzwoleńczych)

Młoda Polska, modernizm
Przerwa-Tetmajer Kazimierz „Evviva l’arte” (mieszczaństwo – warstwa bezużyteczna)
Zapolska Gabriela „Moralność pani Dulskiej” (mieszczaństwo – warstwa o wypaczonej moralności; kołtuństwo mieszczańskie)

dwudziestolecie międzywojenne
Tuwim Julian „Mieszkańcy” (mieszczaństwo – warstwa o wypaczonych poglądach)