renesans
Skarga Piotr „Kazania sejmowe” (szlachta – grupa odpowiedzialna za los państwa)

romantyzm
Fredro Aleksander „Zemsta” (szlachcic – Sarmata)
Mickiewicz Adam „Pan Tadeusz” (Jacek Soplica – szlachcic, który przeżywa wielką przemianę; Sędzia Soplica – gospodarz, patriota; szlachta zaściankowa – uboga, ale waleczna; szlachta – warstwa odchodząca w przeszłość)
Mickiewicz Adam „Pani Twardowska” (szlachcic, który przechytrzył samego Diabła)

pozytywizm
Sienkiewicz Henryk „Ogniem i mieczem” (Jan Skrzetuski – szlachcic – żołnierz, obrońca Ojczyzny; Zagłoba – szlachcic rubaszny, sprytny, patriota)